Bel Kayması (Spondilolistezis) Nedir?

Kafamızın bitiminden kuyruk sokumuna kadar uzanan omurgamız, omur adı verilen yassı kemiklerin üstüste diziliminden oluşur. Bu kemik sütun, insanın ayağa kalkıp dik durmasını sağlarken, aynı zamanda esnekliğimizi ve hareketlerimizi gerçekleştirir. Omurganın içindeki kanallardan omurilik ve sinirler geçer. Omurlar omurgayı oluşturmak için birbirine kemik eklemler, diskler, kaslar ve bağ dokular ile bağlanmışlardır. Bu sayede hiçbir omur kendi başına hareket etmez ve omurga bir bütün olarak hareketlere katılır. Bel kayması, omurgayı oluşturan omur kemiklerini birbirine bağlayan yapıların kopması ve aşınması sonrası; omurların birbiri üzerinde kendi başlarına harket etmeye başlamasıdır. Bu kontrolsüz hareket sonucu sinirlerin gerilmesi ve sıkışması sonrası bel kayması kliniği ortaya çıkar.

Bel Kayması ve Disk Kayması Aynı Hastalık mıdır?

Bel kayması ve disk kayması terimleri sıklıkla birbirlerinin yerine kullanılsa da aynı hastalıklar değildir. Disk kayması, bel fıtığı olarak bilinen hastalığı ifade etmektedir. Bu hastalıkta iki kemik arasında disk dediğimiz silindirimsi kesenin aşınarak içindeki materyalin dışa taşması anlatılmaktadır. Diskin tamamen kayması söz konusu olmadığı ve aslında içinden bir parçası yer değiştirdiği için aslında disk kayması yerine bel fıtığı tanımını kullanmak daha doğrudur. Diğer yandan bel kayması, diskin değil iki omur kemiğinin birbiri üstünde kaymasıdır. Bel fıtığından farklı bir tablodur. Ancak kemikler kaydığı zaman sıklıkla bel fıtığı ve kanal daralması da tabloya eşlik edebilir.

Bel Kayması Neden Oluşur?

Bel kaymaları üzerinde en etkili faktörler, genetik yatkınlık, yaş, yaşam biçimi (özellikle ağır işçilik, tarlada çalışmak, hamallık, madencilik gibi ağır ve zorlayıcı meslekleri yıllarca yapmak) ve travmalardır. Bel kaymalarının %5’i doğumsal, geri kalanı travmatik veya aşınmasaldır. Daha nadir görülen doğumsal tiplerinde, anne karnında omurgayı oluşturan kemiklerin bazı parçalarında oluşmama veya oluşum bozukluğu söz konusudur. Bu tip bel kaymaları, daha esnek olunan çocukluk çağlarında bulgu vermese de ergenlik dönemi ile birlikte erken başlangıçlı bel-bacak ağrıları ve kuvvet kayıpları ile kendini göstermeye başlar. Bel kaymalarının en sık görülen sebebi belin ağır ve hasarlayıcı işlerde kötü kullanımı ve yaşın ilerlemesi ile birlikte omurları birbirine bağlayan yapıların aşınıp kopmasıdır. Aşınmasal (dejeneratif) bel kaymaları, genellikle 40’lı yaşlardan sonra ortaya çıkar. Bir başka tip bel kayması ise, travmalardan sonra kemik kırıkları ve bağ kopmaları ile gelişen ani kaymalardır. Sinir-omurilik kesileri ve bası hasarları oluşturabileceklerinden travmatik bel kaymaları daha acil müdahele gerektirirler.

Bel Kayması Nasıl Bulgular Oluşturur?

Birbiri üzerine kaymış iki omurun kişiye verdiği en önemli belirti, bel ağrısıdır. Bu ağrı dururken ve otururken olabileceği gibi sıklıkla belden eğilip doğrulma ve diğer  hareketleri esnasında ortaya çıkar. Bel kaymasında, bel fıtığından farklı olarak şiddetli bacak ağrısı ön planda olmaz. Kayma ile birlikte fıtık ve kanal darlığı gelişmişse o koşulda bacak ağrısı, bacakta uyuşma, kuvvet kayıpları tabloya eklenebilir. İleri kayma vakalarında idrar -gaita kaçırma/yapamama bulguları ortaya çıkabilir.

Bel Kayması Düzeltilmezse Ne olur?

Bel kayması ileri bir derecede iken tespit edilmiş olabilir. Veya hafif kayma olarak başlayıp önlem alınmazsa ileri aşamalara gelebilir. Derecesi ilerlemiş bel kayması uzun yıllar devam ederse kalıcı sinir hasarları gelişebilir. Sinir hasarının ilerlediği  noktada tedavi edilse de yüksek klinik düzelme sağlanamayabilir. O nedenle bel kayması tedavisi için doktorunuzun kararına bağlı kalmanızı tavsiye ederim.

Bel Kaymasında Teşhis Nasıl Konur?

Bel kaymasından şüphelenilen hastadan beyin ve sinir cerrahı tarafından ayrıntılı bir hastalık öyküsü alınır. Özellikle travma öyküsü sorgulanmalıdır. Ardından sinir hasarlarının varlığı ve derecesi açısından nörolojik muayene yapılır. Hekimin gerek gördüğü radyolojik tetkikler arasında röntgenler, tomografi ve MR vardır. Kaymadan şüphelenilen alanın dinamik röntgenleri de kayma derecesi ve kaymanın instabilitesi açısından bilgi vericidir. Tomografide özellikle pars kırığı denilen kemik kırıkları izlenir. MR’da ise kaymaya bağlı fıtıklar, kanal darlıkları ve bağ hasarları ortaya konur. Bacakta ağrı, uyuşma, kuvvet kaybı varsa EMG denilen sinir ölçümleri de yapılabilir.

Bel Kayması Kendiliğinden Düzelir mi?

Bel kayması, mekanik bir sorundur. Kaymış olan kemik kendi kendine eski yerine oturup alttaki kemikle kaynaşmaz. Ancak özellikle tedavi edilmemiş vakalarda, vücut kendiliğinden kayan kemikleri kireç köprüleri ile sabitlemek ister. Yılları alan bu durumda kemikler vücut tarafından kaymış olarak sabitlenir ve gecikmiş olan bu koşulda ameliyatla kaymayı düzeltmek daha da zorlaşır.

Bel Kayması Nasıl Tedavi Edilir?

Bel kayması, kaymanın derecesine göre dört gruba ayrılır. Birinci grupta kayma derecesi %25 den azdır ve ameliyat gerekli değildir. Bu vakaların kilo vermesi, korse kullanması, sırt kaslarını güçlendirmesi, fizik tedavi alması, yüzme gibi sporlarla uğraşması ağrıların giderilmesi için yeterli olabilir. Ancak bu yöntemlerle kaymanın düzelmeyeceği, sadece ilerlemesinin önlenebileceği akılda tutulmalıdır. İkinci derece kaymalarda, yapılan dinamik grafilerde kayma hareketli ise, yani hareketle artış-azalış gösteriyorsa ve hastanın belirgin şikayet ve bulguları varsa ameliyat gerekebilir. Üçüncü ve dördüncü grup kaymalarda, kayma derecesi, %50 üzerindedir; hatta ileri vakalarda bir omur diğer omur üzerinden düşüyormuş izlenimi verir. Bu vakalarda ameliyat şarttır. Aksi halde sinir gerilme ve aşınmaları gelişerek kalıcı fonksiyon kayıpları olabilir.

Bel Kayması Tedavisinde Fizik Tedavinin Rolü Nedir?

Fizik Tedavi uygulamaları, bel kaymasında ağrı şikayetlerini hafifletmek ve omurga kaslarını güçlendirerek kayma derecesinin ilerlemesini azaltmak için yapılır. Kaymanın kendisinin düzelmesine bir etkisi yoktur.

Bel Kaymasında Bele Enjeksiyon Uygulamaları Faydalı mıdır?

Son zamanlarda artış gösteren ve kapalı yöntemler olduğu için de pek çok hasta tarafından tercih edilen bele enjeksiyon uygulamalarının bel kaymasına direkt tedavi edici bir etkisi yoktur. Sadece kayma nedeni ile gerilen ve ödemlenen sinir köklerine bağlı bir sinir ağrısı varsa bunu azaltmak için sinir kökleri çevresine ağrı kesici ve steroid uygulaması yapılabilir. Ancak hasta ile mutlaka işlemin bu sebeple yapıldığı ve kaymayı düzeltmeye yönelik yapılmadığı paylaşılmalıdır. 

Bel Kayması Ameliyatları Nasıl Yapılır?

Bel kayması ameliyatları, açık veya kapalı yapılabilir. Gençlerde ve kayma ile birlikte fıtık, kanal darlığı gibi başka sorunların eşlik etmediği vakalarda, sadece vidaların gireceği şekilde minik cilt kesileri ile sadece vida gönderilerek kayma derecesi düzeltilebilir. Bu yöntem sınırlı vakalara uygulanır. Bel kaymasının genellikle yapılan cerrahisi açık ameliyatlardır. 10-15 cm cilt kesisi yapılarak kayan omurlara ulaşılır. Vida, rod, ara bağlantı ve çeşitli implant sistemleri ile kayma düzeltilir. Açık cerrahi, kaymanın yanısıra çoklu fıtıkları temizlemeye ve kanal darlığını açmaya da yardımcı olur.

Bel Kayması Ameliyatları Riskli midir?

Bel kayması ameliyatları, bel fıtığı ameliyatlarına göre daha uzun süren, daha ciddi ameliyatlardır. Vidaların doğru açı ile takılması, omurilik, sinirler veya damarlara denk gelmemesi, kırılmaması, kayma ile birlikte omurilik ve sinirlere bası yapan fıtıklar, mikro-kırıklar ve kireçlenmelerin de temizlenmesi gerekir. Bu tür ameliyatlarda omurilik ve sinir hasarlanması, omurilik zarının açılarak beyin-omurilik sıvısının sızması, yara yerinin geç iyileşmesi, enfeksiyon gelişmesi, kronik şiddetli kalıcı ağrı gelişmesi riskleri vardır. Tecrübeli ellerde bu komplikasyon oranları en aza iner.

Bel Kayması Ameliyatları Ne Kadar Sürede İyileşir?

Bel kayması ameliyatlarında iyileşme kişiye ve yapılan ameliyatın kapsamına göre değişir. Kişinin yaşı, kilosu, iyileşme hızı, sahip olduğu dahili hastalıklar, bu hastalıkların dengede olup olmadığı iyileşmeyi etkileyen en önemli kişisel faktörlerdir. Kaymanın derecesi, oluşturduğu nörolojik bozukluklar, kaç yıldır bu kaymanın var olduğu, kaymaya eşlik eden ek sorunlar gibi faktörlere bağlı olarak da ameliyatın kapsamı ve ameliyat sonrası iyileşme süreci etkilenir. Ameliyattan sonra hastanede 1-3 gün kalınır. Ağrı, ateş, enfeksiyon riski kontrol altına alındıktan ve dahili hastalıkların stabilizasyonu sağlandıktan sonra hasta eve gönderilir. Evde sürekli yatması istenmez. Masasında yemek yer, televizyonunu izler ve günlük işlerine hafif hafif dönebilir. İlk bir haftadan sonra sokakta yürüyüşler de yapar. İlk 1 ay içinde evde dinlenir ve dikişleri alınır. Ameliyat öncesi kuvvet kaybı varsa, ameliyat sonrası şahsa özel önerilen fizik tedavi egzersizlerini alabilir. Bir ay istirahat sonrası işine başlayabilir. İlk yıl içinde 3 ayda bir ameliyat olduğu hastanede kontrollere gitmesi önerilir.  

Bel Kayması Ameliyatı Sonrası Nelere Dikkat Etmek Gerekir?

Bel kayması ameliyatları sonrası özellikle ilk 1 ay hastanın hareket ve egzersiz planını, cerrahının önerdiği şekilde yapması gerekir. Hastanın ne tür hareketler yapıp yapmayacağı, yatak ve yastık seçimleri, tuvalet, banyo ve oturma alışkanlıkları konusunda her hastanın yapacakları standard olmayabilir. Bu konuda hastasını en iyi tanıyan kişi ameliyat eden doktordur.  Doktorun önerilerine harfiyen uymak gereklidir. Vidalı bel kayması ameliyatlarında yara yeri daha büyüktür ve iyileşmesi de daha uzun zaman alabilir. Düzenli pansumanların yapılması ve yara iyileşmesinin cerrah tarafından takip edilmesi çok önemlidir. Sağlıklı beslenme, özellikle antibiyotiklerin önerildiği şekilde kullanılması, bol oksijenli havalarda yürüyüş iyileşmeyi hızlandırır. Doktorun belirleyeceği bir süre boyunca bel korsesi kullanmak gerekir. Ameliyat iyileşmesi tamamlandıktan sonra cerrahın belirlediği periyodlarda kontrole gitmek, ağır kaldırmamak ve kilo vermek de kaymanın tekrarlamaması için önemlidir. Takılan vidalar hayat boyu kalmak üzere takılırlar. Çıkarılmaları gerekmez. Ancak şiddetli kazalarda kırılma riski taşırlar. Trafik kazası, düşme gibi durumlarda başvurulan sağlık kurumlarında bel kayması ameliyatı geçirildiği mutlaka beyan edilmelidir. Kaza sonrası, ameliyat yapan cerrahın muayenesinden geçilmesi de gerekebilir.